Για το μάθημα των αρχαίων Ελληνικών στο σχολείο

Με αφορμή αυτή τη δημοσίευση αρχίσαμε μια κουβέντα σε μάθημα του μεταπτυχιακού μας για τη διδασκαλία των αρχαίων Ελληνικών. Είχα από πριν μια άποψη γι'αυτό το θέμα την οποία συστηματοποίησα καλύτερα και την παρουσιάζω εδώ.

Ας ξεκινήσουμε με μερικά εισαγωγικά:

1) Γίνεται καλά το συγκεκριμένο μάθημα στο σχολείο; Όχι. Και το γιατί το εξηγεί πάρα πολύ καλά ο Συκουτρής στο παραπάνω λινκ.

2) Υπάρχει λόγος να γνωρίζουν την αρχαιοελληνική γραμματεία οι νέες γενιές; Ναι. Και ως κομμάτι της πολιτισμικής μας παράδοσης και για ό,τι η κλασική παιδεία (βλ. επιλογή αρχαιοελληνικών κειμένων και στο εξωτερικό)

3) Για να γνωρίσουν την αρχαιοελληνική γραμματεία χρειάζεται να διαβάζουν το κείμενο από το πρωτότυπο; Όχι. Ίσα-ίσα που τους δυσκολεύει. Ωστόσο, χρειάζεται πολύ προσοχή στη μετάφραση (μεγάλο θέμα για τα προβλήματα μετάφρασης που δεν είμαι σε θέση να θίξω) και ενδεικτικά κομμάτια από το πρωτότυπο για να φανεί η σύνδεση του περιεχομένου με τη μορφή, τις συγκεκριμένες επιλογές κλπ. Με τον τρόπο αυτό θα απολαμβάνουν και θα κατανοούν γιατί είναι σημαντικά τα συγκεκριμένα έργα χωρίς να τα δυσκολεύουν σε βαθμό που να είναι απλά μια αγγαρεία

4) Η γνωριμία με την αρχαιότητα γίνεται μέσω της γραμματείας; Όχι απαραίτητα, αλλά μπορεί να συνδεθεί και να βοηθήσει.

5) Έχουν γίνει αυτοί οι διαχωρισμοί και είναι ηλικιακά στοχευμένοι στο σχολείο; Ούτε κατά διάνοια.

6) Βοηθάει η γνώση του συστήματος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην ανάπτυξη του εγκεφάλου κλπ.; Όχι ακριβώς. Δεν έχει να κάνει με τη συγκεκριμένη γλώσσα, έχει να κάνει με τις νέες δεξιότητες που πρέπει να αναπτύξει κάποιος για να κατακτήσει ένα διαφορετικό σύστημα, κάτι που θα γινόταν και με οποιαδήποτε ξένη γλώσσα ή με τη μουσική, τη ζωγραφική κλπ.

7) Υπάρχει λόγος με βάση τα όσα λέγονται στο 6 να προτιμηθεί η αρχαία ελληνική γλώσσα αντί για κάποια άλλη δεξιότητα; Εδώ πρέπει να σημειώσουμε ότι η γλώσσα δεν είναι μόνο σύστημα αλλά και οι διάφορες συνδηλώσεις που παίρνει από τους ομιλητές της για πολιτικούς, ιστορικούς και κοινωνικούς λόγους. Υπό αυτή την έννοια μπορούμε να δεχτούμε την αρχαία ελληνική γλώσσα ως κομμάτι της παράδοσής μας, της εθνικής μας ταυτότητας, της ιστορίας μας κλπ. και να την επιλέξουμε αντί π.χ. για κάποια άλλη γλώσσα, αλλά πρέπει να ξέρουμε γιατί κάνουμε αυτή την επιλογή: για να έχουμε με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια, να δουλέψουμε δηλαδή και την εθνική συνείδηση και την επιπλέον ανάπτυξη που προσφέρει η εκμάθηση σε κάτι διαφορετικό. Το θέμα είναι να μην απορροφηθούμε σε αυτό και ξεχάσουμε τις άλλες παραδοχές που περιγράψαμε πιο πάνω, όπως των μεταφρασμένων κειμένων που είναι πιο οικεία στο σημερινό έφηβο (και όχι μόνο) αναγνώστη.

8)Δίνει η γνώση της αρχαίας ελληνικής γλώσσας (μιλάω για το σύστημα και όχι για τη γραμματεία) ένα επιπλέον κύρος σε κάποιον; Αυτό θα το αφήσω αναπάντητο, γιατί οι απόψεις διίστανται και δε θέλω να μπλέξω τη γνώμη μου σε αυτό με πράγματα τα οποία είμαι σε θέση να γνωρίζω (με ό,τι μπορεί να σημαίνει "γνωρίζω", αλλά ας μην μπούμε στα φιλοσοφικά). Πάντως ό,τι και να συμβαίνει πρόκειται για στάση και οι στάσεις μπορούν να αλλάξουν με διάφορες διαδικασίες, άρα αυτός ο παράγοντας δε θα με απασχολήσει ιδιαίτερα. Έτσι κι αλλιώς στο σχολείο δεν έχουν όλοι οι μαθητές τα ίδια μαθήματα στο σύνολο του προγράμματος, άρα δε νομίζω ότι είναι απαραίτητα θέμα των Αρχαίων αυτό.

Σε αυτό το πλαίσιο, νομίζω ότι καλύτερο θα ήταν το εξής:
α)Στο γυμνάσιο να μη διδάσκονται δομές της αρχαίας ελληνικής γλώσσας. Αντ' αυτού:
-μπορούν να ενισχυθούν τα αρχαία από μετάφραση για την ενίσχυση της αρχαίας ελληνικής γραμματείας και της αισθητικής που έχει. Θα μπορούν να υπάρχουν και παραθέματα με σημεία από το "πρωτότυπο" κείμενο τα οποία θα συνοδεύονται με την ανάλογη γλωσσική ανάλυση και τις απαραίτητες γλωσσικές νύξεις για να γίνουν κατανοητά και να συνδεθούν με τη μετάφραση.
-μπορεί να υπάρχει ένα μάθημα "αρχαιογνωσία" για την καλύτερη γνωριμία με την ελληνική αρχαιότητα που θα έχει πιο ιστορικό στόχο στις πρώτες δύο τάξεις και στην τρίτη μπορεί να αρχίσει να μπαίνει σε γλωσσικά ζητήματα (μιλάω για θέματα όπως η προσωδία, η ετυμολογία ομοιότητες και διαφορές του συστήματος της αρχαίας ελληνικής και της νέας και ποια σύνδεση υπάρχει. Δε μιλάω για πίνακες κλίσεων κλπ. αλλά για περιγραφή του συστήματος σαν ιστορική προσέγγιση και σαν εισαγωγή στο μάθημα για το λύκειο.
β)Στο λύκειο προτείνω:
-συνέχεια των μεταφρασμένων ελληνικών κειμένων ως ξεχωριστό μάθημα ή ενταγμένο σε άλλα μαθήματα ανάλογα με το πρόγραμμα (π.χ. στη λογοτεχνία ή στη φιλοσοφία ή με ξεχωριστό μάθημα "κλασικά κείμενα" όπου μπορούν να υπάρχουν και ξένα όπως λατινικά, πάντα όπως πρότεινα και στο γυμνάσιο).
-μάθημα επιλογής για όλο το λύκειο και υποχρεωτικό στη "θεωρητική κατεύθυνση" (όπως και αν λέγεται με κάθε μεταρρύθμιση η επιλογή για όποιον θέλει να ασχοληθεί π.χ. με την ελληνική φιλολογία. Δε θεωρώ ότι θα πρέπει να είναι υποχρεωτικό μάθημα για κάθε σχολή της "θεωρητικής κατεύθυνσης", αλλά ανάλογα με το αντικείμενο της σχολής που πιθανόν θέλει να ακολουθήσει ένας μαθητής μετά το λύκειο) που θα εμβαθύνει στην αρχαία ελληνική γλώσσα ως σύστημα και τις δομές της. Εδώ θα υπάρχει καθαρά γραμματική και συντακτικό τα οποία μπορεί να συνδέονται και με πρωτότυπα κείμενα, αλλά όχι απαραίτητα. Έτσι θα γίνεται προετοιμασία για όποιον θέλει να ακολουθήσει κλασικές σπουδές ή θα του χρειαστεί μια τέτοια γνώση για τις σπουδές του ή σε τελική ανάλυση θέλει να το κάνει και να το επιλέξει. Και η ηλικία επιτρέπει καλύτερη κατανόηση του συστήματος και δεν είναι απαραίτητο να ξέρουν τέλεια Αρχαία όσοι τα διδαχτούν μέσα σε 3 χρόνια, αλλά θα έχουν κάνει μια πολύ καλή και συστηματική προετοιμασία που μπορεί να ολοκληρωθεί στο πρώτο πανεπιστημιακό έτος μιας σχολής όπως η ελληνική φιλολογία.

Συμπερασματικά, οι προτάσεις μου στοχεύουν σε έναν απόφοιτο γυμνασίου που θα έχει έρθει κοντά με την εθνική ιστορία του, τη γλωσσική ιστορία του και τη γραπτή παραγωγή της χώρας του δημιουργώντας το κλίμα να την αγαπήσει και όχι να τη φοβηθεί. Στο λύκειο συνεχίζεται η προσπάθεια για αυτό το τελευταίο και επιπλέον δίνεται η επιλογή σε όλους τους μαθητές να μάθουν και την αρχαία ελληνική γλώσσα σε ένα ικανοποιητικό επίπεδο αν το επιθυμούν, χωρίς να του "κυνηγάνε" αν δεν το επιθυμούν, ενώ είναι υποχρεωτικό μόνο σε όσους το έχουν ανάγκη για τους μακροπρόθεσμους στόχους τους και συνδέονται με τις σπουδές τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση.